GASTBLOG – Oestrogeen, progesteron en onze menstruatiecyclus

Gastblog door Inge Derhaeg

Gastblog door Inge Derhaeg

Gecertificeerd hormoontherapeut

De komende maanden ga je hier meer informatie kunnen terugvinden over tal van onderwerpen die gerelateerd zijn aan endometriose, hormoontherapie en een gezonde levensstijl. Maar voor we dieper ingaan op deze onderwerpen, starten we met wat meer uitleg over onze geslachtshormonen en de menstruatiecyclus.

Zo kennen we oestrogeen en progesteron als de belangrijkste vrouwelijke voortplantingshormonen. Oestrogeen en progesteron werken zeer nauw samen; er moet een gezonde balans zijn tussen beide hormonen om alle gerelateerde processen goed te laten verlopen, zo ook de regulatie van je menstruatiecyclus.

 

De menstruatiecyclus

Hoewel menstruaties zeer onregelmatig kunnen zijn – zeker bij endometriose – beschrijven we hier even een typische en natuurlijke cyclus van 28 dagen:

Centrumvoorkinderwens.nl

  • De cyclus begint wanneer je ongesteld wordt of jouw menstruatie start. Dit duurt 5 tot 7 dagen. Zowel oestrogeen als progesteron zijn beide zeer laag. De bloeding die je tijdens deze fase ervaart, is in feite het uitscheiden van het verdikte baarmoederslijmvlies en de onbevruchte eicel.
  • De eerste veertien dagen noemen we de folliculaire fase. Deze fase wordt gekenmerkt door een groei in oestrogeen. Oestrogeen verdikt het baarmoederslijmvlies en maakt de baarmoeder klaar voor een eventuele bevruchte eicel. In de tweede helft van deze folliculaire fase voel je je zelfzeker, ben je sociaal en avontuurlijk, zit je vol energie en kan je als het ware de wereld aan. Mede door testosteron vlak voor de ovulatie, voel je je sexy en vrouwelijk  en vol energie (je lichaam wil namelijk die rijpe eicel bevruchten!)
  • Rond de 14de dag gebeurt dan de ovulatie of eisprong onder invloed van het Luteinizing Hormone (LH) en het Follicle Stimulating Hormone (FSH).
  • De tweede helft van de cyclus noemen we de luteale fase. In deze fase wordt progesteron aangemaakt door de ovulatie. Progesteron is dan hoger dan oestrogeen. Vindt er geen bevruchting plaats, dan neemt progesteron af en wordt het opgebouwde baarmoederslijmvlies weer afgebroken. Je wordt uiteindelijk ongesteld. In deze luteale fase voel je je vermoeider, introverter en ietwat depressiever, je hebt nood aan warmte en me-time. Je kan al wat meer last hebben van stemmingswisselingen.

Maar progesteron en oestrogeen doen meer dan dat…

Er zijn 4 types van oestrogeen waarvan Estradiol het krachtigste is en het meest aanwezig is gedurende de reproductieve jaren. Maar voor het gemak spreken we hier even van oestrogeen in het algemeen. Oestrogeen wordt aangemaakt in onze eierstokken, bijnieren maar ook in vetweefsel.  Het stimuleert de ontwikkeling van de vrouwelijke eigenschappen zoals borsten, heupen en eierstokken. Dit hormoon speelt bovendien een grote rol bij andere processen in het lichaam die niets met voortplanting te maken hebben. Oestrogeen is een opbouwend en herstellend hormoon en het bevordert de celgroei. Bovendien houdt het onze huid strak en jong vanwege collageen, bevordert het spieropbouw en remt het spierafbraak af, beschermt het onze botten, bevordert het de slaap en ons gemoed, ondersteunt het ons metabolisme, stimuleert het de bloedcirculatie en zuurstoftoevoer in de hersenen en draagt het bij tot een gezond libido.

Progesteron houdt als het ware oestrogeen onder controle. Progesteron wordt aangemaakt in de eierstokken, de bijnieren en in de placenta bij zwangerschap. Vandaar dat progesteron een belangrijke rol speelt tijdens een zwangerschap. In samenwerking met oestrogeen reguleert het ons metabolisme, bevordert het onze slaap en libido en is het belangrijk voor sterke botten. Bovendien vermindert het ontsteking, reguleert het ons immuunsysteem, ondersteunt het onze schildklier en functioneert het als een kalmerend hormoon. 

Het wordt hier dus duidelijk dat beide hormonen belangrijke functies hebben in het lichaam en dit op lange termijn. Kent het lichaam een tekort van een van de hormonen of beide, kan dit op een later moment leiden tot osteoporose, spierafbraak, ontstekingen, een slecht functionerende schildklier, … om maar een paar bijwerkingen te noemen. Vandaar dat GnRH-agonisten, die tot een vroegtijdige menopauze leiden, nefast kunnen werken op het lichaam en enkele belangrijke functies. Langdurig gebruik van GnRH-agonisten is daarom sterk af te raden. Meer over hormoontherapie in een volgende blog.

Niet enkel een tekort heeft een impact, maar ook een teveel of een verkeerde balans tussen beide kan nefast werken. Immers, hoewel endometriose meerdere factoren kent dan enkel een hormonale disbalans, speelt oestrogeen in verhouding met progesteron een zeer belangrijke rol bij de meeste endometriosepatiënten. En dan hebben we het vooral over een teveel aan oestrogeen in vergelijking met progesteron. De verhouding tussen beide is niet meer in balans en daardoor is de werking van oestrogeen sterker dan dat van progesteron. Meer over oestrogeendominantie in een volgende blog.

Maak jij voldoende oestrogeen en progesteron aan?

Als je wilt weten of jij voldoende oestrogeen en progesteron aanmaakt, kan je dit in jouw bloed, speeksel of urine laten testen. Maar wanneer test je dit dan het best?

Heb je een regelmatige cyclus kan je deze hormonen best testen in de luteale fase rond dag 19-21 (gerekend in een cyclus van 28 dagen). Dus rond 5 tot 7 dagen na jouw ovulatie. In deze periode kan je zowel oestrogeen en progesteron testen en krijg je een accuraat beeld over de verhouding tussen beide hormonen.  

Een aantal zaken die belangrijk zijn om in acht te nemen:

  • Zoals we zagen is oestrogeen het hoogst in de eerste fase van de cyclus (tussen dag 7-14) en daalt het langzaam na de ovulatie (in de tweede fase van de cyclus). Indien je enkel oestrogeen wil testen, kan dat in deze fase. Maar aangezien het bij endometriose belangrijk is de verhouding tussen oestrogeen en progesteron te kennen, kan je beter wachten tot de luteale fase (dag 15-28) want in de eerste fase van de cyclus maak je geen progesteron aan! Dus elke arts die dan jouw niveau van dit hormoon wil testen, zit er volledig naast. Je maakt immers enkel progesteron aan wanneer je een ovulatie hebt gehad.
  • Dit wil zeggen dat als je geen ovulatie of eisprong hebt, je ook geen progesteron aanmaakt. Dat noemen we dan een anovulatoire cyclus. Er kan eventueel wel een bloeding optreden maar dit is geen menstruatie. We noemen dit een onttrekkingsbloeding.
  • Weet ook dat als je de pil neemt, het geen enkele zin heeft om de hormonen oestrogeen of progesteron te laten testen. De pil legt immers jouw natuurlijke cyclus plat waarbij synthetische hormonen jouw eigen hormoonproductie vervangen. Er zal er dus geen enkel resultaat zijn bij een bloedtest. De bloeding die je ervaart tijdens de pilvrije week is aldus geen menstruatie maar noemen we eveneens een onttrekkingsbloeding.

Je kan een bloedtest of urinetest laten afnemen bij de dokter maar er bestaan tegenwoordig heel wat online platformen waar je dat kan aanvragen. Een bloedtest bij de dokter kan je echter wel uitbreiden met heel wat andere indicatoren zoals bijvoorbeeld jouw vitamine- en mineralenstatus, schildklier (TSH, Free T3, Free T4, TPO en TgAB), CRP (ontstekingsindicator), cortisol en insuline (fasting glucose) om een volledig beeld te krijgen. Niet elke arts wil een volledige test laten uitvoeren, maar ook hier is jouw stem de enige die telt!

Menstrual Cycle Tracking

Wil je exact weten wanneer het de beste periode is voor jou om de hormoontest uit te voeren, is het dus opportuun dat je eerst jouw eigen cyclus trackt zodat je weet of jouw cycli regelmatig zijn en wanneer er een ovulatie optreedt in deze cycli. Indien je de pil neemt, heeft een menstruele tracking natuurlijk geen enkele zin: je cyclus is een ‘namaak’ cyclus en er vindt bovendien geen ovulatie plaats. Maar ook als je zwanger wenst te worden, is cycle tracking belangrijk.

Je kan deze cycle tracking best starten op de eerste dag van jouw menstruatie. De meeste tools of apps zijn gebaseerd op een typische en regelmatige cyclus van 28 dagen. Echter, bij endometriose kan de cyclus langer, korter of onvoorspelbaar zijn. Dat is waarom het tracken van jouw cyclus en symptomen nuttig kan zijn. Volg dus niet alleen jouw cyclus op maar ook de bijhorende symptomen. Wanneer heb je pijn, hoe hevig is jouw bloeding, heb je last van hoofdpijn of stemmingswisselingen, maar ook bepaalde voeding kan misschien een trigger vormen … Alle vergaarde informatie kan nuttig zijn om aan symptoombestrijding te doen.

Wanneer je een onregelmatige cyclus hebt, is het heel wat moeilijker om jouw ovulatie te voorspellen of te bepalen. Dan zijn er heel wat andere zaken die jou hiermee kunnen helpen. Hieronder in het kort drie mogelijke methodes:

  1. De ovulatietest: er bestaan ovulatietestkits op de markt die helpen jouw komende ovulatie te voorspellen. Vlak voor de ovulatie maakt jouw lichaam immers LH of Luteneizing Hormone aan. Een piek in dit hormoon maakt de ovulatie mogelijk. Via urine of speeksel kan zulke test het niveau aan LH meten en een ovulatie aldus voorspellen.
  2. Basale temperatuurstijging: progesteron zorgt voor een lichte lichaamstemperatuurstijging vlak na de ovulatie. Indien er geen ovulatie is en aldus geen progesteron, zal er geen temperatuurstijging zijn. Anderzijds duidt een blijvende temperatuurstijging op een zwangerschap!
  3. Cervicale afscheiding: in de folliculaire fase van de cyclus zal je een crème-achtige vaginale afscheiding merken. Dit gebeurt automatisch en deze afscheiding verandert ook doorheen de cyclus. Deze mucus bevordert een mogelijke zwangerschap. Na de ovulatie zal onder invloed van progesteron, deze cervicale afscheiding verdwijnen of opdrogen. Indien er geen ovulatie is en dus ook geen progesteron, zal je deze afscheiding opmerken tot ver in de luteale fase.

 

Conclusie…

Over de menstruatiecyclus is er enorm veel te vertellen. Belangrijk om te weten is dat een regelmatige cyclus een indicator is voor jouw gezondheid. Jammer genoeg geeft endometriose heel wat moeilijkheden op dit vlak en staan we vaak ver van een regelmatige, gezonde en ‘normale’ cyclus. Dit voornamelijk door een verstoorde balans in oestrogeen en progesteron. Dit heeft niet enkel invloed op onze cyclus maar ook op zovele andere processen in ons lichaam waar beide hormonen een groot deel van uitmaken. Jouw hormonen laten testen en aan menstrual cycle tracking doen – inclusief symptomen – kan jou helpen om een beter beeld te krijgen van jouw specifieke situatie. Maar daar is niet alles mee gezegd want endometriose is meer dan een hormonale aandoening. Endometriose is tevens een ontstekings- en immuunziekte. En aangezien 80% van ons immuunsysteem zich in onze darmen bevindt, zijn een gezond darmmicrobioom en verteringssysteem cruciaal – wat ook een positief effect heeft op onze hormonale balans. Meer hierover in volgende blogs…

Inge gaf over het onderwerp hormonen en voeding reeds een heel interessante webinar! De replay daarvan kan je bekijken via ons ledenplatform, waar je GRATIS toegang tot hebt als je GOUDEN LID bent van onze vzw! www.behindendo.be/ledenplatform 

Disclaimer: Dit artikel is enkel bedoeld als informatie. Het is niet bedoeld te diagnosticeren, te genezen of te voorkomen – noch is het bedoeld als vervanging van professioneel advies van een dokter, gynaecoloog of andere arts of medisch opgeleide persoon.

Een reactie achterlaten

Je e-mailadres zal niet getoond worden. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

Updates

(Behind) Endo Stories

Endo Stories – Kiki

Mijn Strijd met endometriose: een verhaal van kracht en doorzettingsvermogen Graag deel ik mijn persoonlijke verhaal over mijn endometriosetraject met jullie. Mijn naam is Kiki

Verder lezen