Over het ontstaan van endometriose wordt via medisch educatief materiaal onvolledige en zelfs incorrecte informatie gegeven. Verschillende ontstaanstheorieën werden door wetenschappers geopperd, en de exacte oorsprong is tot op heden niet met zekerheid bekend. De aandoening is erg heterogeen, het ontstaan ervan complex. Vele wetenschappers nemen aan dat er waarschijnlijk meerdere factoren in een complexe samenloop een rol spelen (Laganà et al., 2019).

• RETROGRADE MENSTRUATIE

Eén van de oudste en meest verspreid geraakte theorieën, de retrograde menstruatie, wordt dikwijls op informatiepagina’s beschreven. Hierbij wordt aangegeven dat endometriose ontstaat doordat er tijdens de menstruatie via de eileiders bloed in de buikholte terechtkomt via retrograde menstruatie, waardoor baarmoederslijmvlies zich in de buikholte nestelt, en er endometriose ontstaat. Deze theorie, die dateert uit 1929, werd in de jaren ‘80 door bepaalde wetenschappers weerlegd. Zo is retrograde menstruatie een proces dat plaatsvindt bij zo’n 90% van de vrouwen, terwijl slechts ongeveer 10% endometriose zou hebben. Endometriose lijkt op baarmoederslijmvlies maar is geen baarmoederslijmvlies, en werd bovendien ook aangetroffen in mannen (Fukunaga, 2012; Jabr & Mani, 2014; Rei et al., 2018; Martin & Hauck, 1985), in vrouwen die geboren werden zonder baarmoeder (Signorile et al., 2010, 2012), in vrouwen in vroege pubertijd, in pasgeborenen(Batt and Mitwally, 2003; Diez Garcia et al., 1996; Ebert et al., 2009; Marsh and Laufer, 2005) en in foetussen (Signorile et al., 2009, 2010, 2012; Schuster and Mackeen, 2014). Bovendien verklaart de theorie van retrograde menstruatie niet de aanwezigheid van endometriose op plaatsen buiten de pelvis, zoals de longen, de huid, lymfe noden en borst (Baldi et al., 2008; Bulun, 2009). Ook werd de aanhechting van menstrueel endometrium aan het buikvlies en de daaropvolgende proliferatie en invasie nooit in vivo aangetoond (Bulun, 2009).

• EMBRYONALE OORSPRONG

Andere onderzoekers brachten aan dat endometriose een embryonale oorsprong heeft (mulleriosis-theorie), in combinatie met genetische en milieufactoren, en dat deze rond de menarche (eerste menstruatie) of later symptomatisch wordt onder invloed van hormoonveranderingen (Batt & Smith, 1989; Batt et al., 2007; Redwine, 1987, 2002; Redwine et al. Endopaedia-2; Signorile et al., 2009, 2012). De hypothese voor een embryologische pathogenese voor endometriose wordt ondersteunt door de bevindingen van een aantal onderzoekers, waarbij endometriose werd aangetroffen in foetussen, pasgeborenen, in vrouwen voor de menarche, …

• GENETISCH

Het is verder duidelijk dat er een genetische component is, en dat endometriose dus in bepaalde families meer voorkomt (Koninckx et al., 2019; Kennedy, 1998; Kennedy et al., 1995; Hadfield; 1997; Moen & Magnus, 1993, Fung & Montgomery, 2018, Stefansson et al., 2002).

Ook omgevingsfactoren zouden een rol kunnen spelen. Zo werden bijvoorbeeld dioxines en PCB’s geassocieerd met endometriose op basis van dierproeven. Studies lijken erop te wijzen dat een associatie bij mensen plausibel is, maar onderzoeksresultaten blijven vooralsnog gelimiteerd en conflicterend, en onzeker en speculatief over de mechanismen van de mogelijke associatie (Wood et al., 1983; Fanton & Golden, 1991; Holloway, 1994; Rier & Foster, 2003; Guo et al., 2009; Bruner-Tran & Osteen, 2010; Sofo et al., Paulo et al., 2011; 2015; Soave et al., 2015).

• IMMUNOLOGISCHE STOORNISSEN

Een andere theorie beoogt dat immunologische stoornissen een factor kunnen zijn in het ontstaan endometriose: het afweersysteem herkent bij endometriose blijkbaar niet dat lichaamseigen cellen op de verkeerde plaats zitten en moeten worden opgeruimd. Het afweersysteem ruimt ze dan niet op, maar kapselt ze af, zodat ze kunnen blijven leven en zich verder kunnen ontwikkelen. Dat de immunologie een rol speelt bij het ontstaan van endometriose mag ook worden verondersteld op basis van het epidemiologisch gegeven dat (auto-)immuunziektes vaker bij endometriose-patiënten voorkomen. (Dmowski, 1981)

Conclusie: er is momenteel geen wetenschappelijke consensus over het ontstaan van endometriose, en de aandoening en de oorsprong ervan zijn uitermate complex en gediversifieerd.

Veel behandelingsopties zijn echter wel gebaseerd op hoe artsen denken dat endometriose zich ontwikkeld heeft.