Gastblog door Inge Derhaeg
Gecertificeerd hormoontherapeut
Tijdens een gesprek met jouw dokter over endometriose, worden vaak de anticonceptiepil en GnRH (Gonadotropin-releasing hormone) agonisten naar voren gebracht als mogelijke ‘oplossing’. Maar wat de achterliggende werking van deze middeltjes is, wordt er vaak niet bij verteld.
Eerst en vooral zijn het geen wondermiddeltjes. Er bestaat op dit moment geen enkele pil of medicatie die endometriose oplost of geneest (1). Wat doen ze wel? Ze onderdrukken mogelijke symptomen en klachten die je zou kunnen ervaren. Het wordt dus eerder voorgeschreven als symptoombestrijding. Bovendien is een mogelijke hormonale disbalans tussen oestrogeen en progesteron maar een deel van het verhaal. Want endometriose is veel complexer dan dat. Het is immers ook een ontstekingsaandoening met een disfunctioneel immuunsysteem en het heeft een sterke link met mogelijke dysbiose in het darmmicrobioom (2). Als je je dus enkel gaat focussen op een hormonale balans, ga je toch heel wat andere factoren missen in jouw zoektocht naar verlichting. Maar dat is voor een andere blog.
Om verder te gaan op de anticonceptiepil en GnRH agonisten is het belangrijk even een stap terug te zetten en onze sekshormonen oestrogeen en progesteron onder de loep te nemen. Want niet alleen zijn oestrogeen en progesteron belangrijk in onze menstruatiecyclus en voor reproductie, ze hebben bovendien een heel scala aan functies.
Oestrogeen en progesteron
Zo is oestrogeen een opbouwend en herstellend hormoon. Het stimuleert de ontwikkeling van de vrouwelijke eigenschappen zoals borsten, heupen en eierstokken. Maar dit hormoon speelt ook een grote rol bij andere processen in het lichaam die niets met voortplanting te maken hebben. Zo houdt het eveneens onze huid mooi en jong vanwege collageen, bevordert het spieropbouw en remt het spierafbraak, verzorgt het onze botten, bevordert het de slaap en ons gemoed, stimuleert het ons immuunsysteem, ondersteunt het ons metabolisme, verbetert het onze stemming en energie, stimuleert het de bloedcirculatie en zuurstoftoevoer in de hersenen en draagt het bij tot een gezond libido.
Oestrogeen werkt nauw samen met progesteron; er moet een gezonde balans zijn tussen beide hormonen om alle processen goed te laten verlopen, zo ook de regulatie van je menstruatiecyclus. Progesteron houdt als het ware oestrogeen onder controle. In samenwerking met oestrogeen reguleert het ons metabolisme, bevordert het onze slaap en libido en is het belangrijk voor sterke botten. Bovendien vermindert het ontsteking, reguleert het ons immuunsysteem, ondersteunt het onze schildklier en functioneert het als een kalmerend hormoon. Progesteron wordt ook wel het ‘natuurlijke valium’ in ons lichaam genoemd.
Wanneer we kijken naar beide hormonen in een anticonceptiepil, vinden we voornamelijk de kunstmatige versie van deze hormonen terug. Het synthetische oestrogeen en progesteron (progestageen genoemd) hebben een andere chemische samenstelling en zijn misschien wel gelijkaardig aan de natuurlijke versie maar niet hetzelfde, dus hun werking is ook niet identiek dezelfde.
Minipil, combinatiepil of GnRH agonisten (3)
De pil zonder oestrogeen en enkel progestageen wordt ook wel de minipil genoemd. Een voldoende hoge dosis progestageen onderdrukt de menstruatiecyclus en de groei van het baarmoederslijmvlies. Deze pil neem je door en je hebt geen maandelijkse bloeding, op een eventuele doorbraakbloeding in de eerste maanden na. Deze pil wordt regelmatig voorgeschreven voor de behandeling van endometriose omdat er geen oestrogeen in zit (4).
Wanneer je de combinatiepil neemt, neem je zowel de synthetische versie progesteron – d.i. progestageen – en oestrogeen. Jouw eigen natuurlijke menstruatiecyclus wordt hierdoor stil gelegd en je maakt geen eigen oestrogeen of progesteron aan. De bloeding tijdens de stopweek, ook wel onttrekkingsbloeding genoemd, is nagebootst of nep want er is geen eisprong geweest. Daarom dat deze bloeding niet noodzakelijk is en de anticonceptiepil evengoed zonder stopweek doorgenomen kan worden.
GnRH-agonisten (5) hebben eveneens het effect dat de productie van de eierstokhormonen stilvalt. Het innemen van GnRH-agonisten zal dus de productie van oestrogeen en progesteron blokkeren maar deze worden niet vervangen door de kunstmatige versie. Hierdoor komt jouw lichaam in (vervroegde) menopauze met alle bijhorende symptomen zoals zweetaanvallen of opvliegers, laag libido, vaginale droogte, hoofdpijn, osteoporose of botontkalking, depressie of stemmingsstoornissen en slecht slapen. Dit kan nefast zijn voor jonge vrouwen die nog ver weg zijn van de natuurlijke overgang omdat – zoals we hierboven bespraken – oestrogeen en progesteron nog heel wat andere functies hebben dan enkel reproductie. Daarom wordt langdurig gebruik van GnRH agonisten momenteel nog stevig onderzocht en dit eventueel in combinatie met een “add-back therapy” om deze intense nevenwerkingen te verminderen. Er wordt dan geopteerd om een lage dosis oestrogeen of progestageen bij te nemen (6).
In elk van bovenstaande opties wordt dus onze natuurlijke menstruatiecyclus en hormoonproductie verstoord als symptoombestrijding van endometriose. Moeten we dan maar stoppen met de pil? Neen, dat moet ieder voor zich uitmaken. De pil kan ontzettend helpen in symptoom- en pijnbestrijding bij sommige vrouwen met endometriose. Maar weet dat het geen wondermiddel is en het niet bij elke vrouw hetzelfde effect heeft. Geen enkele pil of GnRH kan ervoor zorgen dat endometriose ‘stopt met groeien’ of verder/dieper ingroeit of ontwikkelt. Informeer je goed over welke pil je neemt en welke mogelijke bijwerkingen die pil kan hebben want binnen elk van de bovenstaande groepen zijn er heel wat opties. Wees vooral kritisch en ga niet zomaar in op wat een dokter jou zegt te ‘moeten’ doen. Doe zelf ook jouw huiswerk en beslis dan. Evalueer ook goed de GnRH agonisten want hun bijwerkingen zijn zeker niet mals en langdurig gebruik (langer dan 3 maanden) is nefast omdat jouw lichaam geen progesteron of oestrogeen krijgt; noch de natuurlijke versie – noch de synthetische versie, en je dus in menopauze komt.
Bio of Body-identieke hormoonsubstitutie als mogelijk alternatief (7)
Bio of Body Identical Hormone Replacement Therapy (BHRT) is nog niet heel gekend in België of in Nederland maar het is wel in opmars. Momenteel wordt het sterk aangeraden aan vrouwen in hun peri-menopauze. Dit is de fase voor de menopauze waar heel wat klachten rond hormonale disbalans optreden. Oestrogeen en progesteron zijn in deze fase immers niet langer meer in evenwicht, net zoals bij endometriose. Het is dus zeker de moeite waard om jou hierover te informeren als het om endometriose gaat.
Bio of Body-identieke hormonen zijn hormonen die precies dezelfde chemische formule hebben als lichaamseigen hormonen en worden daardoor beter opgenomen en ook weer afgebroken dan de synthetische versie. Met bio-identieke hormoontherapie vul je je tekort aan eigen hormonen als het ware aan. Bij endometriose wordt er dan vooral gekeken naar het bijnemen van progesteron en in mindere mate oestrogeen.
Endometriose zou endometriose niet zijn als er ook hier niet een ‘maar’ optreedt. Waar je als endometriose-patiënt eventueel op moet letten is of je last hebt van progesteronresistentie (8). Dit betekent dat bepaalde hormoonreceptoren resistent zijn aan progesteron. Dat kan voor komen bij een aantal vrouwen met endo en kan een genetische oorzaak (het PGR-gen) hebben. Of dan bio-identiek progesteron zal aanslaan is de vraag. Maar zeker voor vrouwen die geen anticonceptie willen nemen of zwanger willen worden, kan het eventueel een natuurlijker alternatief zijn en dus waard te onderzoeken.
Bio-identieke hormonen zijn in capsule, gel of pleister te verkrijgen. Merken zoals Utrogestan of Prometrium zijn FDA-approved en zijn enkel op voorschrift te verkrijgen. Werk vooral samen met een arts die ervaring en kennis heeft met deze producten én met endometriose om jou hierin te begeleiden. Want waar de synthetische hormoontherapie meer een ‘one-size-fits-all’ oplossing is, worden de bio-identieke hormonen eerder individueel en op maat voorgeschreven.
Is BHRT dan het beste alternatief? Niet noodzakelijk. Het kan misschien een goede oplossing zijn voor sommige endometriose-patiënten en voor andere weer niet. Informeer je over de verschillende opties en ga met die info naar jouw arts om te zien wat eventueel voor jou het beste is. Maar doe vooral ook zelf jouw onderzoek zodat je geïnformeerd bij de dokter binnenstapt.
Maak jij oestrogeen en progesteron aan?
Als je wilt weten of jij voldoende oestrogeen en progesteron aanmaakt (bijvoorbeeld als je denkt aan BHRT) , kan je dit in jouw bloed, speeksel of urine laten testen. Maar hier zijn een aantal belangrijke zaken in acht te nemen:
- Oestrogeen is het hoogst in de eerste fase van de cyclus (tussen dag 7-14) en daalt langzaam na de ovulatie (in de tweede fase van de cyclus).
- Progesteron is het hoogst in de tweede fase (tussen dag 15-28). Oestrogeen is dan lager maar is nog steeds aanwezig. Progesteron laat je best testen rond dag 19-21 (als je een regelmatige cyclus hebt), je ziet in deze periode de balans tussen oestrogeen en progesteron het best. Let op: je maakt geen progesteron aan in de eerste fase van de cyclus, dus elke arts die dan jouw niveau van dit hormoon wil testen, zit er volledig naast. Je maakt immers enkel progesteron aan wanneer je een ovulatie hebt gehad.
- Weet ook dat als je de pil neemt, het geen enkele zin heeft om jouw hormonen oestrogeen, progesteron of zelfs LH en FSH te laten testen. Zoals al vermeld, vervangen de synthetische hormonen jouw natuurlijke aanmaak en zal er dus geen enkel resultaat zijn bij een bloedtest.
Je kan een bloedtest of urinetest laten afnemen bij de dokter maar er bestaan tegenwoordig heel wat online platvormen waar je dat kan aanvragen. Een bloedtest bij de dokter kan je echter wel uitbreiden met heel wat andere indicatoren zoals bijvoorbeeld jouw vitamine- en mineralen status, schildklier (TSH, Free T3, Free T4, TPO en TgAB), CRP (ontstekingsindicator), cortisol en insuline (nuchter insuline) om een volledig beeld te krijgen. Niet elke arts wil een volledige test laten uitvoeren, maar ook hier is jouw stem de enige die telt!
Inge gaf over het onderwerp hormonen en voeding reeds een heel interessante webinar! De replay daarvan kan je bekijken via ons ledenplatform, waar je GRATIS toegang tot hebt als je GOUDEN LID bent van onze vzw! www.behindendo.be/ledenplatform
Referenties:
- Endometriosis: A Disease with Few Direct Treatment Options – PubMed (nih.gov)
- The role of gut and genital microbiota and the estrobolome in endometriosis, infertility and chronic pelvic pain – PubMed (nih.gov)
- Role of medical treatment of endometriosis – PubMed (nih.gov)
- Effects of progestin-only contraceptives on the endometrium – PubMed (nih.gov)
- Endometriosis and Medical Therapy: From Progestogens to Progesterone Resistance to GnRH Antagonists: A Review – PubMed (nih.gov)
- Tolerability considerations for gonadotropin-releasing hormone analogues for endometriosis – PubMed (nih.gov)
- The bioidentical hormone debate: are bioidentical hormones (estradiol, estriol, and progesterone) safer or more efficacious than commonly used synthetic versions in hormone replacement therapy? – PubMed (nih.gov)
- Progesterone resistance in endometriosis: origins, consequences and interventions – PubMed (nih.gov)
Disclaimer: Dit artikel is enkel bedoeld als informatie. Het is niet bedoeld te diagnosticeren, te genezen of te voorkomen – noch is het bedoeld als vervanging van professioneel advies van een dokter, gynaecoloog of andere arts of medisch opgeleide persoon.
Updates
Taboebs: podcastaflevering over endometriose
Ooit al gehoord van endometriose? Endometriose is een chronische aandoening waarbij er weefsel dat reageert op hormoonschommelingen zich op allerlei plaatsen in het lichaam kan
“Het is schrijnend hoeveel vrouwen door endometriose aan pijn lijden”
Endometriose is een chronische ziekte waarbij weefsel dat lijkt op baarmoederslijmvlies (endometrium) buiten de baarmoederholte voorkomt, vaak op het buikvlies en/of de organen in de
‘Mensen doen nog heel denigrerend over menstruatiepijn’: is verlof bij hevige maandstonden een goed idee?
Spanje overweegt als eerste Europese land vrouwen speciaal verlof te geven wanneer ze erg veel last hebben van hun maandstonden. Want voor veel vrouwen is
Esmeralda (28) van vzw Behind Endo (Stories): ‘Moest endometriose een mannenziekte zijn, dan was er al lang een oorzaak gevonden’
Met hevige menstruatiepijn en extreme vermoeidheid, moest ze 14 jaar wachten op een correcte diagnose. Naomi Ghyssaert – Webjournaliste maart 30, 2022 © shotbywolf.be Maart
“Ach kind, het hoort er nu eenmaal bij”: getuigenissen over gebrekkige endometriosezorg
Illlustratie door Evelien Van Landeghem. In een open brief op Knack.be klagen endometriosepatiënten de schrijnende tekortkomingen in de Belgische en Nederlandse endometriosezorg aan. ‘Ik werd
Esmeralda (28) over endometriose: “Soms kan ik niet gaan werken door de pijn, er is veel onbegrip”
Tijdens maart wordt endometriose in de kijker gezet. Maar liefst 1 op de 10 vrouwen heeft er last van. Professor Carla Tomassetti legt bij De
(Behind) Endo Stories
Geef endometriose een gezicht – Silke
Ik ben Silke, 35 jaar. Ik ben single en woon samen met mijn vele planten in Diest. 😉 Ik ben fiere meter van de drie
Geef endometriose een gezicht – Kristel
Hey, ik ben Kristel, 43jaar, gelukkig getrouwd met Wim en fiere mama van 3 puberzonen: Ward (18), Toon (15) en Flor (13). Je kan me
Geef endometriose een gezicht – Kim H
Hi, mijn naam is Kim, ik ben 39 jaar en woon samen met mijn vriend Steven en onze prachtige dochters Juliette (3 jaar) en Amelie
Geef endometriose een gezicht – Jasna
Ik ben Jasna, 25 jaar en woon in Tremelo. Sinds september 2022 ben ik gelukkig getrouwd met Joachim, mijn rots in de branding. Ik werk
Geef endometriose een gezicht – Evelien W
Ik ben Evelien, 44 jaar en al 23 jaar samen met mijn man. Wij zijn gezegend met twee fantastische kinderen: een dochter van 15 en
Geef endometriose een gezicht – Kristien
Ik ben Kristien, ik ben geboren in 1981 en woon in Muizen. Ik geef les in Vilvoorde, ben een sociale spraakwaterval die graag onder de
Interessant! En wat met de bijwerkingen van bio-identieke hormonen? Zelf kreeg ik de minipil voorgeschreven tegen de pijn.
Hoi Nele. aangezien de bio-identieke hormonen lichaamseigen hormonen zijn en zeer individueel worden voorgeschreven, zijn eventuele bijwerkingen mogelijks gelinkt tot de dosis van de hormonen bv een te veel aan oestrogeen (indien de arts enkel oestrogeen of een te veel aan oestrogeen tov progesteron zou voorschrijven). Dan kan je symptomen krijgen waar oestrogeen te hoog is in vergelijking met progesteron. Vandaar dat het belangrijk is dat een arts de nodige opvolging doet en jou kan adviseren omtrent de juiste dosis voor jou. De minipil of combinatiepil wordt vaak voorgeschreven als standaaroplossing omdat het jouw eigen cyclus stillegt en er dan inderdaad aan symptoombestrijding tegen pijn gedaan wordt. Ieder moet voor zichzelf uitmaken of de synthetische pil of bio-identieke hormonen de oplossing zijn in haar pijnlijke endo-traject. Soms is het uitproberen….
Kan jij (of iemand anders) arts(en) aanraden die vertrouwd zijn met bio-identieke hormoontherapie? Ik kan me voorstellen dat niet elke huisarts of gynaecoloog hiervan op de hoogte is, laat staan ervoor open staat…
Ik neem Dimetrum sinds verwijdering endometriose zo’n jaar geleden en hoewel ik nu helemaal geen pijn (of menstruatie) meer heb, wegen de bijwerkingen heel erg door (fysiek en emotioneel).