Patiëntenrechten

Ken jij je patiëntenrechten?

Welke rechten heb ik als patiënt?
Wat is een vertrouwenspersoon?
Hoe duid ik een vertegenwoordiger aan? Wat zijn mijn rechten bij een gedwongen opname?
Mag ik mijn patiëntendossier inkijken?
Wat als mijn rechten niet worden nageleefd?
…

Het Vlaams Patiëntenplatform vzw merkt dat de rechten van de patiënt nog steeds onvoldoende gekend zijn.

In België bestaat er sinds 2002 een patiëntenrechtenwet. Deze wet garandeert dat iedere persoon die gezondheidszorg krijgt meerdere rechten heeft. Zo weet je als patiënt wat je kan verwachten en weet de zorgverlener wat van hem verwacht wordt.

Dat zorgt voor een duidelijke relatie tussen zorgverlener en patiënt. Een goede communicatie is een drijfveer voor kwalitatieve zorg.

Om de naleving van de patiëntenrechten te garanderen en het belang van de dialoog te beklemtonen, koos de wetgever voor een klachtenbemiddeling. Als je rechten geschonden worden, kan je met je klacht naar een ombudsdienst. Daar zal de ombudspersoon samen met jou zoeken naar een oplossing.

De wet behandelt 9 verschillende elementen:

Het recht op kwaliteitsvolle zorg – Je hebt recht op een goede, zorgvuldige en kwaliteitsvolle zorg.
Het recht op vrije keuze van je zorgverlener – Je hebt het recht om zelf een zorgverstrekker te kiezen.
Het recht op informatie over je gezondheidstoestand – Je hebt recht op alle informatie die je een beter inzicht geeft in je gezondheidstoestand en de (vermoedelijke) evolutie ervan.
Het recht op geïnformeerde toestemming – Je hebt het recht om bij iedere tussenkomst van een zorgverlener je toestemming te geven of te weigeren.
De rechten in verband met je patiëntendossier – Je hebt recht op (inzage in / een afschrift van) een zorgvuldig bijgehouden en veilig bewaard patiëntendossier.
Het recht op bescherming van de persoonlijke levenssfeer – Je hebt het recht op waarborging van je privacy in de zorg.
Het recht op pijnbehandeling – Je hebt er recht op dat een zorgverlener pijn probeert te voorkomen en dat hij pijn evalueert, behandelt en probeert te verzachten.
Het recht om klacht neer te leggen – Je hebt het recht om klacht neer te leggen bij een bevoegde ombudsdienst als je niet tevreden bent over je zorg.
Het recht op bijstand door één of meerdere vertrouwenspersonen – Je hebt het recht om bijgestaan te worden door een door jou gekozen vertrouwenspersoon of meerdere vertrouwenspersonen.

We duiken er wat verder in!

1. Het recht op kwaliteitsvolle zorg

Dit betekent dat je zorglener op een goede en zorgvuldige manier moet handelen volgens jouw behoeften.

Je zorgverlener moet hierbij jouw zelfbeschikking respecteren en rekening houden met jouw doelstellingen en waarden. Als je dat wil, moet je zorgverlener met jou vroegtijdige zorgplanning bespreken en organiseren.

Daarnaast moet je erop kunnen rekenen dat zorgverleners gebruik maken van de beschikbare medische kennis en technologie. Ze moeten op de hoogte zijn van de geldende wetenschappelijke normen en aanbevelingen. Zo moet een tandarts bijvoorbeeld zorgen dat je een tandprothese krijgt die goed past en waar je tevreden over bent. Als je niet tevreden bent, moet de arts je verder helpen of doorsturen.

Kwaliteitsvol betekent ook dat de zorgverlener respect voor je heeft. Je zorgverlener respecteert je menselijke waardigheid en behandelt je net als alle anderen. Je zorgverlener moet je morele, culturele en religieuze waarden respecteren.

Als patiënt mag je verwachten dat:

je zorgverlener respectvol met je omgaat, en dus

vriendelijk en luisterbereid is;
rekening houdt met wat jij inbrengt;
eerlijk is;
niet betuttelt en je benadert als een gelijkwaardige;
je tijd en autonomie respecteert;
je als mens en niet alleen als patiënt ziet;
rekening houdt met je (financiële) draagkracht.

je zorgverleners deskundig is in hun vak, en dus

de beste behandeling voor jou voorstellen;
geen overbodige zorg of overbodige kosten opdringen;
goed opgeleid en bijgeschoold zijn;
tijdig doorverwijzen.

je zorgverleners in een eigentijdse omgeving werken met:

een aangename wachtzaal en praktijkruimte;
een veilige infrastructuur;
een minimum aan comfort.

2. Het recht op vrije keuze van je zorgverlener

Je mag die keuze op elk moment herzien. Je keuzevrijheid blijft ook gelden wanneer je naar een andere zorgverlener wordt doorverwezen.

Toch is het recht op vrije keuze van zorgverlener niet absoluut. In een aantal situaties wordt het door de wet beperkt. Dat is bijvoorbeeld het geval in het kader van de arbeidsgeneeskunde of voor mensen met een psychische aandoening die gedwongen werden opgenomen. Het recht kan ook beperkt worden door de organisatie van de gezondheidszorg zelf. In een ziekenhuis bijvoorbeeld kan je niet altijd vrij kiezen omdat er misschien maar één gynaecoloog, één geriater of één uroloog aanwezig is.

Wat als een zorgverlener niet voldoet aan de voorwaarden voor zijn beroep uit te oefenen? Dan moet deze jou hierover informeren.

Zou jij graag weten welke bekwaamheden en ervaringen je zorgverlener heeft? Dan mag je daarnaar vragen en moet je deze info krijgen.

Daarnaast moeten zorgverleners je informeren over hun verzekeringsdekking of andere vormen van beroepsaansprakelijkheid.

Een tweede advies?

De wet geeft je ook het recht om een tweede zorgverlener te raadplegen. Zo kan je een tweede advies over je gezondheid vragen of kan je van zorgverlener veranderen wanneer je dat wil.

Als patiënt mag je verwachten dat:

je kan kiezen tussen verschillende zorgverleners, op basis van vergelijkbare en objectieve informatie over de zorgverleners;
de continuïteit van de zorg gegarandeerd wordt, ook al heb jij of je mantelzorger gekozen voor een andere zorgverlener;
zorgverleners open staan voor een tweede of derde opinie bij een andere arts;
zorgverleners je informeren over hun verzekeringsdekking of een andere vorm van beroepsaansprakelijkheid;
zorgverleners je informeren wanneer ze niet voldoen aan de voorwaarden om hun beroep uit te oefenen.

3. Het recht op informatie over je gezondheidstoestand

Als patiënt heb je recht op alle informatie die je een beter inzicht geeft in je gezondheidstoestand en de (vermoedelijke) evolutie ervan. Je zorgverlener zal je dus over de diagnose en prognose moeten inlichten. Ook wanneer er geen behandeling mogelijk is of je geen behandeling wenst, heb je recht op deze informatie.

Je zorgverlener moet tijdens een overleg met jou vragen naar jouw situatie en voorkeuren voor je huidige en toekomstige zorg.

Alle informatie moet kwaliteitsvol zijn en op jouw maat. Je moet voldoende tijd krijgen om vragen te stellen.

Heb je nood om de informatie achteraf nog eens te kunnen herbeluisteren? Dan kan je met medeweten van je zorgverlener een geluidsopname maken van het gesprek.

Wanneer je zorgverlener dat nodig vindt of op jouw vraag zal je alle informatie ook schriftelijk krijgen.

Bovendien kan je je zorgverlener ook vragen om de informatie aan je vertrouwenspersoon te bezorgen.

Als patiënt mag je verwachten dat jouw zorgverlener je alle informatie geeft over:

je ziekte;
de voorgestelde behandeling en de mogelijke alternatieven;
mogelijke implicaties van de behandeling, ook financiële;
bestaande patiëntenverenigingen;
gevolgde bijscholingen;
het al dan niet volgen van de geldende prijsafspraken (geconventioneerd of niet)

4. Het recht op geïnformeerde toestemming

Dit betekent dat je als patiënt het recht hebt om bij iedere tussenkomst van een zorgverlener je toestemming te geven of te weigeren. Geen enkele handeling kan zonder je toestemming opgestart, voortgezet of stopgezet worden. Je kan dus niet verplicht worden om een behandeling te ondergaan.

Welke informatie moet je krijgen voor je toestemming geeft?

Je zorgverlener moet je vooraf en tijdig alle informatie geven die nodig is om een goede beslissing te nemen. Voor je kan toestemmen, moet hij je volledig informeren over de volgende dingen:

het doel;
de aard;
de graad van urgentie;
de duur;
de frequentie;
de relevante tegenaanwijzingen;
nevenwerkingen en risico’s verbonden aan de tussenkomst;
de nazorg;
de mogelijke alternatieven;
de financiële gevolgen ;
andere relevante verduidelijkingen.

Jij en je zorgverlener streven ernaar om samen tot een besluit te komen.

Je toestemming weigeren of intrekken

Je mag steeds je toestemming voor een bepaalde tussenkomst weigeren of intrekken. De zorgverlener is verplicht je te informeren over de mogelijke gevolgen van je weigering of intrekking van je toestemming. Hij moet je beslissing volledig respecteren. Het weigeren of intrekken van je toestemming mag er niet toe leiden dat je recht op kwaliteitsvolle zorg in het gedrang komt.

Je kan ook nu al een weigering voor een bepaalde behandeling vastleggen voor wanneer je zelf niet meer in staat bent om je rechten uit te oefenen. Dat kan je door schriftelijk een negatieve wilsverklaring op te stellen. Het is belangrijk dat deze verklaring ondubbelzinnig is opgesteld zodat er over je wil geen twijfel mogelijk is. De wilsverklaring moet volledig gerespecteerd worden.

En als men je toestemming niet kan vragen?

Wat als een zorgverlener je toestemming niet kan vragen omdat je bijvoorbeeld bij een ongeval bewusteloos raakt maar je toch dringend behandeld moet worden? De zorgverlener moet dan alle behandelingen starten die hij noodzakelijk acht. Hij moet steeds handelen in het belang van je gezondheid. Bovendien moet hij in je patiëntendossier vermelden dat er geen toestemming werd gegeven en dat het om een spoedgeval ging.

Zodra je toestand het weer toelaat of men je vertegenwoordiger kan bereiken, zijn je rechten weer helemaal van kracht.

Als patiënt mag je verwachten dat:

Je zorgverlener

na volledige informatie, uitdrukkelijk vraagt naar jouw toestemming;
regelmatig controleert of deze toestemming nog geldt;
je als patiënt uitnodigt om inspraak te hebben en te participeren in je zorgplanning;
bij weigering, toch het recht op kwaliteitsvolle zorg garandeert.

Het recht op toestemming of weigering vraagt bijzondere aandacht bij:

medische studies;
wilsonbekwame patiënten;
terminale patiënten;
alle situaties van dwang.

5. De rechten in verband met je patiëntendossier

Als patiënt heb je recht op een zorgvuldig bijgehouden en veilig bewaard patiëntendossier. In je patiëntendossier zitten alle documenten die te maken hebben met de professionele zorgrelatie tussen jou en je zorgverlener. Naast algemene gegevens zoals je identiteit en je adres bevat het patiëntendossier alle medische informatie over jou als patiënt. Denk bijvoorbeeld aan de resultaten van onderzoeken, informatie die je aanbrengt tijdens een consultatie en de notities van je zorgverlener.

Je kan je zorgverlener steeds vragen om een document aan je patiëntendossier toe te voegen. Dit in het bijzonder voor de waarden, levensdoelen en voorkeuren van jouw huidige en toekomstige zorg en voorafgaande wilsverklaringen.

Je hebt bovendien ook recht op inzage in en een afschrift van je patiëntendossier. Het recht op inzage moet je wel eerst aanvragen. De zorgverlener moet je het dossier dan ten laatste binnen 15 dagen ter inzage bezorgen. Verder mag je zorgverlener ook een kopie van (een deel van) je patiëntendossier vragen. Het eerste afschrift is gratis.

Je hebt ook steeds recht op toelichting over de inhoud van je dossier door je zorgverlener.

Tot slot heb je ook recht op een elektronische ontsluiting van jouw gezondheidsgegevens. Jouw patiëntendossier wordt dan weergegeven via toegangsplatformen zoals bijvoorbeeld het E-health platform.

Als patiënt mag je verwachten dat jouw zorgverlener een patiëntendossier samenstelt dat:

volledig is;
verstaanbaar en respectvol opgesteld is;
veilig bewaard wordt;
de eerste keer kosteloos kan worden ingekeken (afschrift);
door jou kan worden aangevuld.

6. Het recht op bescherming van je persoonlijke levenssfeer

Jouw privacy moet gerespecteerd worden bij iedere tussenkomst van de zorgverlener en ook bij het verwerken van jouw gezondheidsinformatie.

Het recht op privacy is nauw verbonden met het medisch beroepsgeheim. In de eerste plaats betekent het dat informatie over je gezondheidstoestand niet zomaar aan derden mag worden meegedeeld. Niemand kan jou of je zorgverlener bijvoorbeeld verplichten om gezondheidsinformatie aan een werkgever of een verzekeringsmaatschappij mee te delen. Er moet bovendien heel discreet met je patiëntengegevens worden omgegaan.

Je hebt ook recht op respect voor je intimiteit. Zo mogen bij jouw zorg enkel de mensen aanwezig zijn die er om professionele redenen bij moeten zijn. Voor alle anderen moet jij toestemming geven. Dat wil zeggen dat ze jouw toestemming moeten vragen als er studenten aanwezig zijn bij een consultatie en als ze je onderzoeken. Je kan dit steeds weigeren.

Tot slot mag je als patiënt vragen om tijdens de zorgverlening bijstand te krijgen van jouw vertrouwenspersoon. Deze mag dus aanwezig zijn bij jou zorgverlening en dit kan niet geweigerd worden.

Als patiënt mag je bijzondere aandacht voor je privacy verwachten in specifieke situaties, namelijk:

bij iedere tussenkomst van een zorgverlener;
in de apotheek;
bij verpleging in de thuissituatie;
in wachtkamers van zorgverleners en ziekenhuizen;
in meerpersoonskamers;
in opleidingssituaties;
bij het gedeelde beroepsgeheim in ziekenhuizen;
bij de verwerking van gezondheidsgegevens;
bij wilsonbekwame patiënten.

7. Het recht op een pijnbehandeling

Iedereen heeft er recht op dat zorgverleners aandacht hebben voor pijn. Hij moet pijn voorkomen, evalueren, behandelen en verzachten.

8. Het recht om klacht neer te leggen

Om ervoor te zorgen dat de verschillende rechten van de patiënt geen ‘lege doos’ blijven, maar daadwerkelijk door zorgverleners worden nageleefd, voegde de wetgever het recht op klachtbemiddeling als ‘stok achter de deur’ aan de wet toe.

De ombudspersoon beluistert je klacht, bemiddelt tussen de betrokken partijen en zoekt naar een bevredigende oplossing. Het is belangrijk om op te merken dat het hier enkel gaat om klachtenbemiddeling en niet om klachtenbehandeling. De ombudspersoon kan dus niet oordelen over je klacht. Als er geen oplossing wordt bereikt, zal je in ieder geval geïnformeerd worden over mogelijke verdere stappen.

Ook nabestaanden van de patiënt kunnen een klacht neerleggen bij de ombudsdienst.

Naast het bemiddelen van je concrete klacht heeft de ombudspersoon nog een reeks algemene en preventieve taken, namelijk:

alle patiënten informeren over de organisatie van de ombudsdienst en het verloop van een klachtenprocedure;
werken aan een betere communicatie tussen patiënt en beroepsbeoefenaar zodat er minder klachten komen;
een jaarverslag opstellen met een overzicht van het aantal klachten, de inhoud ervan en het resultaat van de bemiddeling;
aanbevelingen formuleren om de aanleidingen voor klachten te verhelpen.

9. Het recht om je te laten bijstaan door één of meerdere vertrouwenspersonen

Je kan zelf bepalen voor welke rechten uit de wet je bijstand wilt en wie dan de persoon is die jou hierin moet bijstaan.

In de toekomst wordt er gewerkt om de aanduiding van dit recht elektronisch te voorzien, maar momenteel is dit nog via een handgeschreven papier dat je overhandigt aan je zorgverlener.

Bron: https://vlaamspatientenplatform.be/nl/advies-en-tips/mijn-rechten-als-patient